Boek herlezen: Some Flowers van Vita Sackville-West

My flowers are mostly (not all) intimate flowers, which gain from being intimately observed; and this can only be done when one can pick up the pot of vase off a table, and stare in the odd moments when one has nothing else to do. Vita Sackville-West

*

Wat gebeurt er met het oeuvre van een schrijver na zijn overlijden? Sommige boeken overleven hem en gaan ook na zijn dood vlotjes over de toonbank. Maar dat geldt lang niet altijd voor elke schrijver of voor elk boek. Welk lot een oeuvre is beschoren, ligt in de eerste plaats in de handen van uitgeverijen en lezers. Een boek moet beschikbaar zijn en moet worden verkocht en vooral gelezen. Elke auteur zal, terugblikkend op zijn carrière, titels kunnen aanwijzen waarvan hij vindt dat ze tot de beste van zijn oeuvre behoren. Lezers laten zich niet zomaar iets voorschrijven en bezorgen soms, eigenwijs als ze zijn, andere titels eeuwigheidswaarde. Het is met de literatuur niet anders dan met geld of eigendommen. Na zijn overlijden heeft een schrijver er niets meer over te zeggen.

Neem nu het oeuvre van de Britse schrijfster Vita Sackville-West,  overleden in 1962. In Groot-Brittannië is haar werk nog steeds vlot verkrijgbaar. Nederlandse vertalingen van haar romans en dichtbundels zijn nergens meer te vinden. Enkel In de tuin, een selectie uit haar tuincolumns, biedt uitgeverij Cossee nog te koop aan. In België en Nederland wordt ze enkel als tuinschrijfster herinnerd. In haar thuisland is het, ondanks de ruime beschikbaarheid, niet anders. Sackville-West, tijdens haar leven voortdurend op zoek naar erkenning voor haar verhalen en gedichten, had het zich zelf vermoedelijk anders voorgesteld.

Tigridias

Painter’s flowers

Op het eerste gezicht lijkt het vreemd dat Sackville-West,  een vrouw van aristocratische komaf, over de natuur schrijft. In haar columns kan ze niet alleen lyrisch van bloemen worden, ze weet ook perfect hoe je ze kweekt, van zaadje tot bloeiende plant. Uit haar omschrijvingen blijkt ook dat ze niet bang is om met de handen in de aarde te zitten. En dat hoeft uiteindelijk niet te verbazen als je weet dat ze in 1930, samen met haar echtgenoot, eigenaar wordt van Sissinghurst Castle, een landgoed in het graafschap Kent. Het koppel herstelt de gebouwen en tovert de wildernis rond het kasteel om tot een goed onderhouden tuin. Hij ontwerpt de structuur, zij neemt de aanplanting voor haar rekening. Dankzij hun inzet groeit het landgoed uit tot een van de belangrijkste trekpleisters in Groot-Brittannië.

Kort na de Tweede Wereldoorlog start Sackville-West met een wekelijks tuincolumn voor de zondagskrant The Observer. Ze zal het vijftien jaren volhouden. De kiem voor de columns zaait ze tien jaar eerder met de publicatie van Some Flowers, een boekje waarin ze over haar vijfentwintig favoriete bloemen vertelt. Stuk voor stuk planten waarvan ze de vorm, kleur, tekening en textuur apprecieert. Ze omschrijft ze als ‘painter’s flowers’ – bloemen die schilders in vervoering brengen of in vervoering zouden moeten brengen. Ze beschrijft elke bloem op twee, maximum drie pagina’s. Haar teksten worden, soms tot haar eigen frustratie, met zwart-witfoto’s geïllustreerd. Ze laat niet na de lezer erop te wijzen dat de foto’s geen recht doen aan de werkelijke schoonheid van de planten.

Verbascum

Kleuterjuffen en kolonels

‘Het is erg moeilijk over bloemen te schrijven,’ zegt Sackville-West in het voorwoord van Some Flowers. Ze ergert zich blauw aan de sentimentele woordenschat die haar tijdgenoten gebruiken zodra ze de kleur en geur van planten beschrijven. Ze klinken als kleuterjuffen die een stel ondeugende kinderen in toom trachten te houden Ze neemt zich voor het zelf anders aan te pakken. Schrijven over bloemen, dat wil ze, zonder poespas.

Als ik de huidige tuinliteratuur erop nasla, precies tachtig jaar na de publicatie van Some Flowers, bots ik op hetzelfde probleem als Sackville-West. In de tuinschrijverij zijn er nog steeds kinderjuffen aan het werk. Hun zeemzoete columns worden afgewisseld met gortdroge how-to’s. In zulke stukken spreekt een auteur tegen bloemen zoals een kolonel tegen een nieuwe lichting soldaten. Het ontbreekt de meeste teksten over tuinen aan een literaire insteek, aan verbeeldingskracht.

Over de Madonnalelie

De Madonnalelie

Kleuterjuffen en kolonels dichten zichzelf een onmisbare rol in de tuin toe. Planten groeien dankzij of voor hen. Niets is minder waar. Bloemen bloeien omdat dat nu eenmaal is wat bloemen doen. Hun voortbestaan, hun nalatenschap zo je wilt, hangt ervan af. In het beste geval helpt de mens een handje. Sackville-West behandelt haar bloemen niet als kleuters of soldaten, maar als volwassenen. Wat geldt voor mensen, geldt ook voor planten: ze hebben een eigen karakter en geheimen. Sommige kunnen het prima met elkaar vinden, terwijl andere hun buurman of -vrouw geen zonlicht gunnen.

Sackville-West spreekt haar lezers rechtstreeks aan – nuchter, gemeend en gedistingeerd. Tegelijkertijd durft ze grappig uit de hoek te komen en geeft ze zich zonder gêne over aan dagdromen over haar ideale tuin. Ze is de eerste om advies te geven, maar ook de eerste om haar eigen tips in de wind te slaan. Ze is de eerste om advies van anderen aan te nemen, ook al spreken sommige tuinkenners elkaar tegen. De Madonnalelie blijkt in haar handen een verloren zaak. Welke tip ze ook volgt, in de grond van Sissinghurst schiet de lelie nooit wortel.

Een blik op een bloem

In 2014 wordt Some Flowers opnieuw uitgegeven. De uitgeverij vervangt de foto’s uit de oorspronkelijke editie met aquarellen van Graham Rust, een Britse kunstenaar bekend voor zijn muur- en plafondschilderingen. Zijn elegante en levendige illustraties sluiten perfect aan bij de geraffineerde schrijfstijl van Sackville-West. Voor het eerst maakt Some Flowers niet alleen met woorden, maar ook met beelden duidelijk waarom de vijfentwintig bloemen door de schrijfster als ‘painter’s flowers’ worden omschreven. Wie de nieuwe uitgave leest, ondergaat dezelfde sensatie als tijdens het kijken naar een geslaagd stilleven: je blik op bloemen verandert. Je denkt te weten hoe bijvoorbeeld een roos eruitziet, maar het kunstwerk – of het nu een boek is of een schilderij – doet je beseffen dat je nooit echt goed naar de vorm, kleur, tekening en textuur hebt gekeken. Je blik op de roos wordt als het ware verdiept.

Vita Sackville-West mag tijdens haar leven andere wensen hebben gekoesterd, het publiek heeft beslist de bloemen uit haar nalatenschap te plukken. Zoals het publiek dat ook met het werk van sommige kunstschilders heeft gedaan. Denk maar aan de waterlelies van Claude Monet of de zonnebloemen van Vincent Van Gogh. Sackville-West vertoeft met andere woorden in een select gezelschap. Daarenboven is Some Flowers meer dan alleen een boek, het is een gids voor het beheer en de ontwikkeling van Sissinghurst. Tegelijkertijd kun je het boek beschouwen als een Sissinghurst in zakformaat voor wie niet het geluk heeft in de buurt van het landgoed te wonen. Some Flowers is de nalatenschap van Vita Sackville-West. Een nalatenschap samengevat op 114 prachtige pagina’s.

Meer lezen? Klik hier.